Samtímaritheimildir um Spánverjavígin 1615

Helstu útgefnu samtímaheimildirnar um skipbrot baskneskra hvalveiðimanna og afdrif þeirra eru:

1) Dómar og bréf frá árunum 1615 og 1616. Birt í Alþingisbókum Íslands, 4. bindi. Ari Magnússon sýslumaður var í þeirri stöðu að geta haft áhrif á hvað birtist í opinberum skjölum því að í gerðabækur Alþingis eru ekki skráð önnur mál en þau sem lögð voru fyrir þingið.

2) Greinar í annálum frá 17. og 18. öld, prentaðar í Annálum 1400-1800, helst í bindum I-IV. Annálarnir eru fáorðir um veru hvalveiðimanna hér við land og skrifaðir áratugum eftir að Spánverjavígin áttu sér stað. Vestfirsku annálarnir voru ritaðir af afkomendum Magnúsar prúða, föður Ara sýslumanns.¹

3) Jón Guðmundsson lærði. Veturinn eftir vígin skrifaði hann Sanna frásögu af Spanskra manna skipbrotum og slagi, eftir frásögn sjónarvotta sem varðveist hefur í a.m.k. þrem handritum. Hann dregur hvergi fjöður yfir það sem miður fór í framkomu Baskanna en lýsir atburðunum eins og hann sá þá. Síðar á ævinni orti Jón ævikvæði sitt Fjölmóð þar sem hann lýsir viðureign sinni við Ara í Ögri og útlegðinni sem hann var dæmdur til.

4) Spönsku vísur eftir séra Ólaf Jónsson á Söndum. Gömul munnmæli segja að þær hafi verið ortar að beiðni Ara í Ögri til að andmæla Sannri frásögu Jóns lærða og réttlæta aðgerðir Ara. Í vísunum er basknesku hvalveiðimönnunum lýst sem blóðþyrstum sjóræningjum, þjófum og nauðgurum.

5) Víkingarímur eftir óþekktan Jón sem líklega var frá Patreksfirði, í rímunum eru skipbrotsmenn lastaðir, brot þeirra talin upp og um þá eru notuð hlutdræg orð, s.s. bófar, illvirkjar og þeim eignuð hatur og illska.²

Heimildirnar eru þannig ekki alveg samhljóma. Sönn frásaga Jóns lærða virðist vera hlutlausust, Fjölmóður er á bandi Baskanna og er illur út í ýmsa Íslendinga. Ari Magnússon var í þeirri valdastöðu til að geta haft áhrif á hvað birtist í gerðabókum Alþingis og sem réttlætir gerðir hans. Annálarnir voru ritaðir af ættmönnum Ara. Spönsku vísur og Víkingarímur eru ef til vill ortar til að þóknast Ara í Ögri og hugsanlega ætlað að vera skoðanamyndandi.

Til eru fleiri samtímaheimildir en þær eru helst að finna í bréfa- og skjalasöfnum, hérlendis sem erlendis.

Víg Spánverja á Vestfjörðum 1615 og Spönsku vísur epir séra Ólaf á Söndum
Spönsku vísur - Rímur; Ísland, 1600-1700
Fjölmóður ævidrápa Jóns Lærða Guðmundssonar